اورامان، روستای شگفت انگیز با معماری بکر

یکی از دیدنی ترین مناطق استان کردستان که هر ساله پذیرایی خیل عظیمی از مسافرین و گردشگران داخلی و خارجی است روستای است در دل رشته کوه های زاگرس و ابتدای حوزه آبریز یکی از بزرگترین رودخانه های استان و در دل کوه های سر به فلک کشیده.

مهر: روستای اورامان که در دامنه رشته کوه های زاگرس و در ابتدای حوزه آبریز رودخانه سیروان واقع شده با توجه به معماری خاص و ویژگی های مختلف یکی از روستاهای شگفت انگیز کشور است.

استان کردستان با توجه به شرایط ویژه جغرافیایی و موقعیت خاص مکانی و زمانی دارای دیدنی های بسیار زیاد طبیعی و آثار باستانی است که البته وجود روستاهای شگفت انگیز در این استان شامل پالنگان، اورامان و همچنین آثار باستانی همچون غار کرفتو، قلعه زیویه و عمارت های قدیمی از جمله ویژگی های خاص این استان به شمار می رود.

یکی از دیدنی ترین مناطق استان کردستان که هر ساله پذیرایی خیل عظیمی از مسافرین و گردشگران داخلی و خارجی است روستای است در دل رشته کوه های زاگرس و ابتدای حوزه آبریز یکی از بزرگترین رودخانه های استان و در دل کوه های سر به فلک کشیده.

معماری خاص و برگرفته از شرایط منطقه، وجود مراسم و آئین ویژه پیر شالیار که هر ساله در دو نوبت و در فصل های بهار و زمستان اجرا می شود، فرهنگ غنی، پوشش محلی مردم ساکن در این منطقه در کنار سایر موارد از جمله ویژگی های است که نام اورامان را به آوازه ای جهانی رسانده است.

در میان جاده های پر پیچ و خم و بعد از پشت سر گذاشتن راهی بس طولانی و طی مسیری طاقت فرسا قدم به منطقه ای می نهی که اسم آن را اورامات تخت نهاده اند، عنوانی که به هیچ وجه بیانگر وضعیت منطقه نیست، چرا که این منطقه نه تنها تخت نیست بلکه با شیبی تند و وجود کوه های بسیار بلند از هر بیننده ای پذیرایی می کند.

اورامان تخت روستایی از توابع بخش اورامان شهرستان سروآباد در استان کردستان است که در ۶۵ کیلومتری جنوب شرقی شهرستان مریوان و ۱۷۰ کیلومتری سنندج (مرکز کردستان) واقع شده است.

این روستای زیبا و شگفت انگیز در ارتفاع ۱۴۵۰ متری از سطح دریاهای آزاد قرار گرفته است و اقلیمی معتدل و کوهستانی دارد. آب و هوای آن در فصل بهار و تابستان بسیار مطبوع و دلپذیر است و زمستان آن بسیار سرد و طولا‌نی است و در بعضی از سالها بارش برف در این روستا تا اندازه ای است که برای چند روزی دسترسی به آن امکان پذیر نیست.

روستای اورامان از جنوب غربی به ارتفاعات اورامان تخت و از شرق به ارتفاعات کوسالا‌ن محدود می‌شود. اورامان سرزمینی وسیع و کوهستانی است که سراسر جنوب کردستان را دربرگرفته است و روستای اورامان بخشی از این سرزمین وسیع به شمار می‌آید.

اورامان در زبان کردی "هورامان" تلفظ می‌شود که در ترجمه این واژه اینگونه آمده است که "هور" به معنی اهورا و "مان" هم به معنی خانه است و هورامان را به معنی خانه و سرزمین هم معنی کرده اند.

روستا اورامان قدمتی دیرینه در تاریخ دارد و وجود آثار و بقایای آتشکده‌های فراوان در اطراف آن نشانگر این موضوع است که مردم این نواحی پیش از گرویدن به اسلا‌م زرتشتی بوده‌اند. این سرزمین در گذشته قلمرو فرمانروایان و سلا‌طین محلی بوده که با اقتدار بر آن حکمفرمایی می‌کردند به همین دلیل این روستا را اورامان تخت یعنی پایتخت یا مرکز سلطنت نامیده‌اند و به روایتی دیگر اورامان در گذشته های دور شهری پر جمعیت بوده که به عنوان مرکز حکومت اورامی ها در این منطقه استفاده می شده است.

وجود مقبره پیرشالیار در روستای اورامان تخت که هر ساله در دو نوبت خیل عظیمی از مردم سایر مناطق کشور را برای برگزاری مراسم عروسی پیر به این روستا می کشاند از ویژگی های ارزشمند روستای اورامان تخت است که مراسم عروسی پیر در آخرین چهارشنبه منتهی به 15 بهمن ماه برگزار و دیگر مراسم در آخرین چهارشنبه منتهی به 15 اردیبهشت برگزار می شود که مردم محلی آن را "کمسای" می نامند.

برگزاری این دو مراسم که با آئین های خاص و ویژه همراه است از سالیان گذشته تاکنون رواج داشته و هر سال نیز با شکوه خاصی برگزار و مردم بسیاری را از داخل کشور و سایر کشورهای خارجی به این منطقه می کشاند.

در کنار برگزاری مراسم پیرشالیار، معماری خاص و پلکانی روستای اورامان تخت از دیگر ویژگی های است که این روستا را به منطقه ای زیبا در کشور تبدیل کرده و به حق باید آن را هزار ماسوله کردستان نام نهاد.

تمامی خانه های روستای اورامان تنها با استفاده از سنگ و چوب ساخته شده و در دیوار منازل مسکونی سه تا چهار طبقه هیچ خبری از گل و سیمان نیست و مردان سخت کوش روستا از الهام از طبیعت منطقه که برگرفته از کوه های سخت و خشن است و با دستان هنرمند خود به این سنگ های بی جان زیبایی بخشیده و به شیوه ای کاملا دیدنی آنها را روی هم قرار داده اند و ضمن رعایت اصول مقاوم سازی خانه های سه تا چهار طبقه را بنا نهاده اند.

فضای زندگی ساکنان روستا با محیط طبیعی آن و همچنین نحوه معیشت و فعالیت‌های اقتصادی آنان آمیخته است به طوری که در خانه‌ها علا‌وه بر محل استراحت، اتاق‌ها، سرویس‌های بهداشتی و آشپزخانه عموما طویله، انبار غله، انبار علوفه و حتی مکانی برای قرار دادن دارهای عمودی قالی و دستگاه‌های گلیم و جاجیم‌بافی تعبیه شده است.

اورامان‌تخت با باغات سرسبز و زیبایش که به صورت پلکانی و در بافت مسکونی خانه‌ها و بعضا در اطراف روستا قرار گرفته‌اند یکی از مناطقی است که در تولید انار، انگور و گردو سرآمد استان کردستان به شمار می رود و بخشی از درآمد مردم روستا از این محل و بخشی هم از طریق بافت صنایع دستی تامین می شود.

اورامان‌تخت از دیرباز تجلی‌گاه موسیقی اصیل کردی، اورامی و تمدن غنی استان کردستان کردستان بوده و موسیقی و رقص در میان اهالی این روستا جایگاهی قابل تامل و ویژه دارد به گونه ای که اکثر قریب به اتفاق مردان روستا در لابه لای کارهای روزمره زیر لب "سیاچمانه" می خوانند.

سپاه چمانه، چپله و کنالیل از مهمترین گونه های رایج موسیقیایی این سرزمین است که البته در این گونه های موسیقی از سازها کمتراستفاده شده و بیشتر هنر فردی و خلاقیت نمود و عینیت دارد و امروز هم این نوع موسیقی مورد توجه جدی هنرمندان برجسته به ویژه کردزبان ها قرار دارد.

رقص گروهی که در زبان محلی به آن "هلپرکی" می گویند، بدور از هرگونه ابتذال یکی از ویژگی‌های بارز مردم مناطق اورامان تخت به شمار می‌آید و معمولا در مراسم شادی و همچنین عید نوروز مردم با برپایی جشن اقدام به هلپرکی نموده و همه اهالی به صورت جمعی در این مراسم حاضر می شوند.

اورامان تخت یکی از مناطق ویژه استان در بخش صنایع دستی است و به دلیل عدم دسترسی مردم به شهرها در سالیان گذشته، وجود صنایع دستی که امروز هم از آنها استفاده می شود در این منطقه رواج بیشتری داشته است و مهمترین صنایع دستی اهالی این روستا گیوه، فرنجی، نمد، قاشق و چنگال چوبی، جاجیم، سبد و پنجره‌های چوبی سنتی است.

پوشاک مردم این روستا همانند پوشش سایر مردمان کردستان در طرح‌ها و رنگ‌های شاد و زیبا است و این پوشش در مردان شامل چوخه، پانتول، ملکی شال، دستار، فرنجی و کله‌بال است و در زنان نیز شامل جافی، کلنجه، شال کلکه، دستار و پیراهن بلند و همچنین زیوارآلا‌ت مختلف و رنگارنگ است.

در گذشته های نه چندان دور مردم ساکن در این منطقه تمامی پوشاک را در محل تهیه و از ان استفاده می کردند که متاسفانه ورود پارچه های صنعتی به بازار در حال حاضر این رویه کم رنگ شده و به غیر از بافت چوخه رانک و گیوه هیچ خبری از بافت پارچه های زیبای محلی در میان نیست.

روستای اورامان تخت در سال 85 و در جریان سفر هیئت دولت به استان کردستان به عنوان یکی از مناطق نمونه گردشگری به ثبت رسید و بعد از آن نیز یک هتل بسیار زیبا و برگرفته از معماری این روستا ساخته و به هتل سنگی اورامان مشهور شد و هم اکنون نیز مورد استفاده قرار می گیرد.

در حالی که اورامان تخت به عنوان یکی از روستاهای شگفت انگیز کشور مطرح  است ولی متاسفانه تاکنون آنگونه که شایسته است تبلیغ و اطلاع رسانی نشده و در کنار این مشکل وضعیت نابسامان جاده دسترسی و امکانات اقامتی و تفریحی نیز در این منطقه تعریفی چندان ندارند که به نظر می رسد باید مسئولان امر به این مسائل توجه و نسبت به رفع آنها تلاش کنند.

كوه شاهو

كوه شاهو بخشي از رشته كوه زاگرس است و مهمترين و معروفترين كوه منطقه هورامان ميباشد اين كوه شاهو كوه شاهو بخشي از رشته كوه زاگرس است و مهمترين و معروفترين كوه منطقه هورامان ميباشد اين كوه بلندترين كوه استان كرمانشاه است و ارتفاع متوسط آن از سطح دريا حدود 3400 متر مي باشد. شاهو در شرق ناحيه هورامان قرار گرفته وطول وعرض آن به ترتيب حدود 75 كيلومتر ( از لب رودخانه سيروان در نزديكيهاي روستاي داريان تا شهر روانسر) و 15 كيلومتر ( از شهر پاوه تادره ژاوه رود ) مي باشد. اين كوه داراي قل معروفي چون زوالي( در نزديكي شهر پاوه ) و نور ( در نزديكيهاي روستاي داريان ) است. شاهو داراي مراتع و چراگاههاي فراوان و نيز هوارگاه هاي( ييلاق ) متعدد، كه با صفا ترين و معروترين آنها پياز دول ميشياو و گاول هستند، مي باشد. تنوع گياهي شاهو فوق العاده زياد است و حدود 30نوع گل و گياه در ارتفاعات مختلف آن رويش دارند. برخي از اين گياهان تعليغي. تعدادي خوراكي برخي معطر و بعضي سمي وتعدادي نيز داراي خواص درماني هستند. تنوع جانوري شاهو نيز قابل توجه است ، اما متاسفانه به علت شكار بي رويه نسل برخي از جانوران از جمله كبك در حال انقراض مي باشد بنا به گفته پيشينيان قبلا در شاهو پلنگ مشاهده شده است. خرس،روباه، شغال، گرگ از جمله جانوران موجود در شاهو هستند. جنس سنگهاي شاهو عمدتا آهكي است. در دامنه ارتفاعات شاهو تعداد زيادي چشمه وجود دارند كه تامين كننده آب كشاورزي و مشروب شهر هاي پاوه و روانسر و تعدادي روستاهاي منطقه مي باشند.

كوه دالاني

اين كوه در منتهي اليه شمال غرب هورامان قرار گرفته وشهر هاي نوسود و نودشه در دامنه ان واقع شده اند . جادهاي كه شهر نوسود را به شهر مريوان متصل مي كند از دامنه وبر فراز اين كوه گذر مي كند. مسير اين جاده يكي از نقاط ديدني و جاذبه‌هاي توريستي (مخصوصا در فصل بهار ) منطقه قلمدار مي شود بخشي از اين جاده فعلا خاكي و در زمستان صعب العبور بوده و به علت بارش برف سنگين حدود 6ماه از سال كاملا مسدود است كوه دالاني حدود 3200 متر ارتفاع دارد و بر فراز آن مي توان بخش هائي ازخاك كردستان عراق( دشت شهر زور و شهر حلبچه ) و شهر مريوان و درياچه زريبار را مشاهده نمود . گردنه شمشي گردنه مل اندو گردنه كله برود الا وگردنه تته از گردنه‌هاي معروف وديدندي اين گذرگاه مي باشد. آب مشروب و كشاورزي ( باغداري ) شهر هاي نوسود و نودشه و روستاهاي اطراف از چشمه هاي دامنه دالاني تامين مي شوند. چشمه معروف بل از منتهي اليه ضلع جنوبي دامنه دالاني بيرون مي زند و از فاصله چند متري به رودخانه سيروان مي ريزد. بردامنه هاي شرقي اين كوه هوارگه هاي با صفائي نظير كراويه دول قرار گرفته اند .

كوه ماكوان

اين كوه در بخش جنوب غربي هورامان و در موازات كوه آتشگاه قرار دارد. ماكوان با ارتفاع حدود 2700 متر روبروي شهر باينگان قرار گرفته است و بر دامنه هاي غربي و شرقي آن درختان جنگلي انبوهي روئيده اند. جاده اي خاكي از شهر هاي كوچك باينگان به طرف هوارگه هاي موجود بر ماكوان كشيده شده است كه خاكي وصعب العبور مي باشد. تفر جگاه شوي سر بر دامنه ماكوان قرارگرفته است كه بسيار جالب و زيبا است چشمه معروف سپياو ،كه تا اواخر ارديبهشت آبدهي دارد ، بر دامنه ماكوان و در نزديكي دهي به همين نام قرار گرفته است. بر فراز ماكوان بخش اعظم چشم اندازها و كوههاي هورامان و نيز كوههاي دورتري نظير دالاهو و به‌مو قابل مشاهده اند.

كوه كوسالان

اين كوه در بخش شمالي هورامان در موازات شاهو و دالاني است ارتفاع كو سالان در حدود ارتفاع دالاني مي باشد در حقيقت اين سه كوه مثلثي را تشكيل مي دهند كه كوسالان ضلع شمالي ، شاهو ضلع جنوبي و دالاني ضلع جنوب غربي آن را مي سازد

 رودخانه سيروان

سيروان مهمترين و معروفترين رودخانه ناحيه اورامان مي‌باشد و مسير نسبتاً طولاني و پر پيچ و خمي دارد . اين رودخانه در بخش غربي و شمال غربي اورامان قرار گرفته است . بخش اعظم آب رودخانه سيروان از چشمه‌‌هاي دامنه شرقي و غربي شاهو ، دامنه جنوبي و غربي كوسالان ، دامنه جنوبي دالاني و دامنه هاي آتشگاه و ماكوان تامين مي‌گردد . به علت عرض كم امكان قايق راني در سيروان وجود ندارد .سيروان منطقه اورامان را به دو بخش تقسيم نموده است و تنها راه ارتباطي مهم بين اين دو بخش پل دوآب در حدود 25 كيلومتري شمال غربي پاوه مي‌باشد .در كناره شمالي سيروان مقبره سلطان اسحاق در نزديكي روستاي شيرخان واقع شده است . سيروان بعد از طي مسيري طولاني با رودخانه ليلي تلاقي پيدا كرده و وارد كردستان عراق مي‌شود.

رودخانه ليلي

اين رودخانه در قياس با سيروان داراي حجم آب كمتري است و آب آن از چشمه‌‌هاي دامنه جنوب‌غربي شاهو ، دامنه شرقي ماكوان و دمنه غربي كله‌خاني و بيزل تامين مي‌شود . اين رودخانه نيز مسير پر پيچ و خمي دارد و در محلي به نام كلور در منتهي اليه ضلع غربي كوه بيزل با سيروان تلاقي پيدا مي‌كند . در كناره‌هاي شرقي و غربي ليله روستاهاي زيادي قرار گرفته‌اند كه مهمترين آنها روستاي مزران مي‌باشد