کردپرس: مینی بوس قدیمی در جاده های و پر پیچ و خم دامنه های سبز زاگرس، سلانه سلانه راه ناهموار خویش را در پیش گرفته است. مسافران به سختی خودشان را با ساک هایی پر از وسیله در راهرو و لابلای صندلی های فرسوده جای داده اند. راننده رادیو را بر روی موج رادیو کوردی کرمانشاه تنظیم کرده و صدای آن را تا آخر بلند کرده؛ همه مسافران مبهوت طنین دلنشین صدای خواننده ای شده اند که آوازه اش همه جای ایران پیچیده شده، و با همه وجود ترانه «نوروز» را می خواند:
ئه م روژی سالی تازه یه نه وروزه هاته وا
جیژنیکی کونی کورده به خوشی و به هاته وا
وا روژهه لات له به نده نی به رزی ولاته وا
ره نگی گولاله و گه زیزه شه به ق شه وق ئه داته وه
...
هر سال بهار با صدای « نوروز» حسن زیرک می آمد.
«کردها»و «موسیقی» از گذشته های بسیار دور، در شادی و غم، همراه و همدم همیشگی بوده اند. سال که نو می شود، «موسیقی» نیز ریتم تندتر و شادتری به خود می گیرد تا مردم کورد خستگی یک زمستان سخت را از تن و جان به در کنند. دشت ها و کوهپایه های زاگرس در ماههای اولیه بهار از طراوت و سرزندگی خاصی برخوردارند و ساکنان خود را به گشت و سیران و انجام هلپرکی های «چپی» و «فتاپاشا»، به همراهی نوای اسطوره ای ساز و دهل، فرا می خوانند. پشت سر نهادن یک سرمای طاقت فرسا و آرام گرفتن در آغوش اعتدال بهاری واقعاً جای جشن گرفتن هم دارد.
سرود «نوروز» با صدای حسن زیرک
از میان ترانه هایی که به مناسبت آغاز سال جدید و پیشوازی از نو شدن طبیعت ساخته شده اند، ترانه«نوروز» با صدای حسن زیرک از محبوبیت ویژه ای برخوردار است. شعر این آهنگ بیاد ماندنی از ماموستا «پیره میرد» بوده و در دستگاه ماهور ساخته شده است. این آهنگ از تنظیمی بسیار زیبا برخوردار بوده و شنونده از گوش سپردن به آن سیر نمی شود و با گذشت پنجاه سال از ساخت این ترانه، هنوز هم محبوب ترین آهنگ نوروزی کوردی محسوب می شود و به وقت فرارسیدن بهار، از همه جا، از پخش کننده اتوموبیل ها گرفته تا کانال های ماهواره ای، می توان «نوروز» را با طنین صدای حسن زیرک شنید.
«نوروز» از ساخته های ماموستا محمد صالح دیلان یکی از موسیقی دان های مشهور کورد است. البته حسن زیرک هم در ملودی و شعر تغییراتی داده است. مثلاً در اجرای حسن زیرک گفته می شود:
جیژنیکی (کونی) کورده به خوشی و به هاته وا
که در شعر پیره مرد به این صورت بوده است:
جیژنیکی (قومی) کورده به خوشی و به هاته وا
همچنین حسن زیرک ریتم آهنگ «نوروز» را مقداری دستکاری نموده و آن را تندتر کرده است.
برای بسیاری غیر قابل باور است که آهنگ زیبای «نوروز» را یک ارکستر غیر کرد نواخته است؛ ارکستر رادیو تهران در دهه سی به رهبری مشیر همایون شهردار. ارکستری که بزرگانی همانند: جلیل شهناز، جهانگیر ملک، حسن کسایی، احمد عبادی و حسین یاحقی در آن ساز می زدند.
همکاری حسن زیرک با ارکستر رادیو تهران از سال 1337(زمان بازگشایی رادیو کردی تهران) شروع شد. وی به عنوان خواننده در این رادیو استخدام شد و شروع به خواندن ترانه هایی به زبان کوردی کرد. چندی نگذشت که آوازه حسن زیرک در میان اهالی موسیقی پایتخت پیچید و او سر از محافل هنری آن سال ها درآورد.
ماموستا علی مردان در گفتگویی که پس از مرگ حسن زیرک با رادیو کردی بغداد انجام داده، خاطره ای از دیدار خود با حسن زیرک جوان در اواخر اوایل دهه چهل را اینگونه روایت کرده است: « تنها خدا می داند که من چقدر حسن زیرک را دوست داشتم و با مردن او، ترانه ها هم در حنجره من هم مردند. من هرگز حسن زیرک را فراموش نمی کنم و او بهترین خواننده بود. من و حسن زیرک ارتباط بسیار نزدیکی با هم داشتیم و حتی در تهران نیز با هم بودیم. هنگامی که من به تهران رفتم حسن زیرک هم در آنجا بود و یک روز صبح زود او همراه با یک هنرمند بسیار معروف، به دنبال من آمده و با هم به مجلسی که در خانه زیرک برگزار بود، رفته و به اجرای آواز پرداختیم.»
همانگونه که ماموستا علی مردان توصیف می کند؛ حسن زیرک در آن سال ها با هنرمندان ممتاز تهران حشر و نشر داشت و کارهای ماندگاری همانند؛ «نوروز»، «هه ی نار هه ی نار» و «تو وه ره و من دیم» را با همکاری ارکستر بزرگ رادیو تهران، اجرا کرده بود. حسن زیرک در همان سال ها با خانم میدیا زندی، گوینده رادیو کوردی تهران ازدواج کرد.
رادیو کوردی تهران تا سال 1341 در تهران فعالیت می کرد اما پس از آن به منظور ارائه بهتر برنامه ها و ارتباط نزدیک با جامعه مخاطبان کرد به کرمانشاه منتقل شد و تبدیل به رادیوی کردی (ایران) گردید که با جمله معروف «ده نگی ئیرانه، به شی کوردی» از کرمانشاه بر روی آنتن می رفت. حسن زیرک با ورود به شهر کرمانشاه و آشنایی با استاد مجتبی میرزاده، نابغه موسیقی ایران، فصل تازه ای از دوران پر بار هنری خویش را آغاز کرد و به خلق آثار بسیاری دست زد.
همسر حسن زیرک که خود گوینده بخش کردی رادیو تهران بود، در باره زندگی هنری حسن زیرک در آن سالها می‌نویسد: « برنامه‌های کردی رادیو تهران و کرمانشاه بخاطر صدای دلنشین حسن زیرک مورد توجه همه قرار گرفته بود و آن موقع هر روز دو بار برنامه «ما و شنوندگان» پخش می‌شد. حسن زیرک با صدای رسا و لذت‌بخش خود باعث معروفیت و کیفیت و شکوفایی برنامه‌های کردی در تهران و کرمانشاه شده بود و سیل نامه‌های طرفداران ترانه‌های او هر روز به رادیو جاری بود. روزانه نزدیک به دوهزار نامه نوشته می‌شد و حتی درون نامه پول قرار می‌دادند تا ترانه مورد درخواست آنان پخش شود. از مرداد 1341 برد ایستگاه رادیوی کرمانشاه به صد کیلو وات رسیده بود و صدای حسن زیرک به همه شهرها و روستاهای کردنشین می‌رسید».
«نوروز» ترانه ای همیشگی برای آغاز سال نو
.jpg)
بی گمان ترانه «نوروز» از زیبا ترین و ماندگار ترین کارهای موسیقایی است که پیرامون بهار و سال نو ساخته شده و با گذشت پنجاه سال از ساخت آن، هنوز بوی تازگی و طراوت می دهد.
این ترانه در سال های اخیر در غالب کاست «ترانه های حسن زیرک» در کنار ترانه هایی همانند؛ «که تانه»، «هه ی به نناز»، «ئه سمه ری دولبه ری»، «شه و»، «ئه ی وه ی بارانه»، «هه ی نار هه ی نار»، «لورکی و لورکی»، توسط انتشارات معتبر «ماهور» برای علاقه مندان به این هنرمند روانه بازار شده است.
البته سال ساخت «نوروز» در بروشور به اشتباه 1348 عنوان شده که احتمالاًً 1338 صحیح است. زیرا مشیر همایون شهردار تنها از سال 1331تا سال 1338 سرپرست ارکستر رادیو تهران بوده و سپس با کناره گیری تدریجی از دنیای موسیقی در سال 1348 فوت نمودند. همچنین حسن زیرک تنها در فاصله سال های 1337 تا 1341 در تهران بوده و از 1341 با نقل مکان به کرمانشاه، تا 1344 با ارکستر رادیو کرمانشاه به رهبری مرحوم عبدالصمدی و نوازندگی بزرگانی همانند؛ میرزاده، ایزدی و پولکی به ارایه کارهای هنری پرداخت. پس از این سال ها، حسن زیرک با توجه به عدم توجه مسئولان وقت رادیو و تلویزیون به خواسته های وی، رادیو کوردی کرمانشاه را ترک کرد و پس از مدتی دردمندانه از دنیای هنر خداحافظی کرد و سال های پایانی قبل از مرگش زودهنگامنش (تیرماه 1351) را در قهوه خانه ای در بوکان گذراند.
خوشبختانه در سال های اخیر تعدادی از آثار حسن زیرک با تأیید شورای عالی شعر و موسیقی صدا و سیما ، مجوز پخش از شبکه های استانی را گرفته و به مناسبت های مختلف از مراکز مختلف استانی در مناطق کردنشین مثل سنندج پخش می شوند. همچنین در سال های اخیر رادیو فرهنگ گهگاه اقدام به پخش ترانه ماندگار«نوروز» کرده است.
در این میان تنها شبکه زاگرس کرمانشاه است که تمایلی به پخش آثار این اسطوره موسیقی کرد نداشته و حتی از پخش آهنگ های مجوزدار وی نیز اکراه دارد، در حالی که حسن زیرک از چهره های مشهور رادیو کرمانشاه در اوایل دهه چهل بود.
هر چند زیرک وداعی بسیار تلخ و تراژیک با دنیای هنر داشت و آخرین نفس هایش را بر روی تخت بیمارستان بوکان (در حالی که از درد بیماری لاعلاج سرطان می نالید) کشید، ولی با آغاز هر بهار، سرود «نوروز» با صدای پر طنین و اسطوره ای حسن زیرک، همچنان از ضبط صوت ماشین هایی که پر شتاب دشت ها و کوهپایه های زاگرس را در می نوردند، شنیده می شود.
